Jak bardzo istotna jest skuteczna wymiana powietrza w pomieszczeniach, możemy przekonać się szczególnie teraz, kiedy współczesne technologie budowlane umożliwiają budowanie energooszczędnych, ciepłych i szczelnych domów, a szereg produktów pozwala na maksymalne uszczelnienie starego budownictwa. Pominięcie w takich przypadkach kwestii dopływu świeżego powietrza do budynku zaowocowało zjawiskami takimi jak nadmiar wilgoci w pomieszczeniach (stwarzający doskonałe warunki do rozwoju pleśni i grzybów), zła jakość powietrza we wnętrzach, negatywnie wpływająca na zdrowie domowników (reakcje alergiczne, zmęczenie, bóle głowy, nudności). Dlaczego problem ten unaocznił się wraz z modernizacją technologii budowlanych? Najprościej mówiąc - stare budownictwo było „nieszczelne”. Drewniana, najczęściej wypaczona stolarka zewnętrzna stanowiła naturalną drogę dostępu dla napływającego świeżego powietrza, samoistnie rozwiązując problem wentylacji. Dzisiaj sprawa wygląda inaczej – dążenie do zmniejszania kosztów eksploatacyjnych budynków poprzez doskonałą izolacje oraz całkowicie szczelną stolarkę otworową, zamknęło drogę swobodnemu przepływowi powietrza, zmuszając współczesnego inwestora do zainteresowania się zjawiskiem wentylacji.

Jaka wentylacja ?
Zadaniem wentylacji jest zapewnienie skutecznej wymiany powietrza – nawiew świeżego powietrza powinien równoważyć jego wywiew. Ze względu na metodę wymuszenia ruchu powietrza rozróżnia się:
- wentylację grawitacyjną
- wentylację mechaniczną
- wentylację hybrydową.

Wentylacja grawitacyjna (naturalna) ciągle pozostaje najpopularniejszym rozwiązaniem, pewnie z tego względu, że nie wymaga żadnych dodatkowych nakładów finansowych na wykonanie systemu – wywiew następuje przez kanały wentylacyjne (które są elementem konstrukcyjnym budynku), nawiew powietrza odbywa się przez otwarte okno, szpary. Obieg powietrza wymuszany jest w sposób naturalny, nie wykorzystujący żadnych dodatkowych, pobierających energię urządzeń – wentylacja taka wykorzystuje różnicę gęstości powietrza o różnej temperaturze, a tym samym różnym ciśnieniu. Masy powietrza dążą do wyrównania ciśnienia, powodując przepływ powietrza z miejsc o wyższym ciśnieniu do miejsc o ciśnieniu niższym. Naturalnie wymuszany obieg, będący zaletą w przypadku kwestii finansowania systemu, jest też jego największą słabością – działanie systemu uzależnione jest od kaprysów pogody. Istotnym problemem dla wentylacji naturalnej okazała się także, wspomniana we wstępie, modernizacja stolarki otworowej. Stare, nieszczelne okna, nawet kiedy były zamknięte, umożliwiały wystarczający nawiew świeżego powietrza. Zastąpienie ich superszczelnymi oknami spowodowało, że powietrze nie ma którędy wlatywać, co zachwiało równowagę pomiędzy nawiewem a wywiewem. Rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie okien z mikrorozszczelnieniem, zamontowanie nawiewnika okiennego lub po prostu regularne wietrzenie pomieszczenia.

Wentylacja mechaniczna pozwala na uniezależnienie przepływu powietrza od warunków meteorologicznych. Ruch powietrza wymuszany jest w niej przez urządzenia mechaniczne – wentylatory. Rozróżnia się wentylację mechaniczną wywiewną oraz nawiewno – wywiewną.

W wentylacji mechanicznej wywiewnej nawiew powietrza odbywa się w sposób naturalny (otwarte okna, nawiewnik), natomiast wywiew wspomagany jest wentylatorem. Tego typu wentylacja, ułatwiająca odprowadzanie „zużytego” powietrza i eliminująca możliwość zaistnienia zmiennego ciągu w kanałach wentylacyjnych, stosowana jest najczęściej jako uzupełnienie wentylacji grawitacyjnej. Najprostszym przykładem wentylacji wywiewnej są montowane miejscowo, uruchamiane ręcznie okapy kuchenne czy wentylatory łazienkowe. System wentylacji wywiewnej może też składać się z jednego, centralnego wentylatora, do którego podłączone są wszystkie kanały wentylacyjne. Stosując mechaniczną wentylację wywiewną należy szczególnie zwracać uwagę na zapewnienie dopływu świeżego powietrza.
Wentylacja mechaniczna nawiewno – wywiewna to kompletny system wentylacyjny, całkowicie kontrolujący nie tylko ruch, ale także ilość napływającego powietrza. Doprowadzanie, jak i usuwanie powietrza odbywa się tu w sposób całkowicie mechaniczny, poprzez centralę wentylacyjną. Centrala połączona jest z systemem kanałów odpowiedzialnych za doprowadzanie, rozprowadzanie i odprowadzanie powietrza z budynku. Ruch powietrza wymuszany jest przez umieszczone w centrali wentylatory. Nawiewny zasysa zewnętrzne powietrze do kanału głównego, skąd systemem połączonych z centralą mniejszych przewodów rozprowadzane jest do poszczególnych pomieszczeń. Powietrze zużyte, poprzez wywiewniki (znajdujące się łazience, kuchni, WC ), dostaje się do kanału zbiorczego, skąd, przy pomocy wentylatora wywiewnego, usuwane jest na zewnątrz budynku. Cała instalacja może zostać umieszczona na strychu lub w piwnicy, przewody można także ukryć w stropie lub w ścianach.
Ważną zaletą wentylacji nawiewno – wywiewnej jest możliwość odzyskiwania ciepła z usuwanego powietrza. Do tego celu wykorzystywane są centrale wentylacyjne z odzyskiem ciepła, tzw. rekuperatory. Zadaniem rekuperatora jest wymiana ciepła – odbywa się ona w momencie jednoczesnego przepływu przez centralę dwóch strumieni powietrza – zużytego, wyprowadzanego z budynku oraz świeżego, wprowadzanego do środka. Ciepłe, ogrzane powietrze wewnętrzne przekazuje ciepło napływającemu powietrzu zewnętrznemu. Jednocześnie budowa rekuperatora uniemożliwia mieszanie się powietrza usuwanego ze świeżym. Dodatkową zaletą rekuperatorów jest zamontowany w części nawiewnej filtr, oczyszczający wprowadzane powietrze z kurzu, pyłków i zarodników roślin.

Wentylacja hybrydowa łączy działanie wentylacji grawitacyjnej i mechanicznej. W zależności od warunków zewnętrznych wybiera ona sposób wentylacji - jeśli są one sprzyjające (odpowiednie ciśnienie), powietrze odprowadzane jest grawitacyjnie. Jeśli warunki pogodowe uniemożliwiają skuteczną, naturalną wymianę powietrza (np. z powodu silnych wiatrów) automatycznie uruchamia się nasada kominowa i współpracujący z nią wentylator, gwarantujący właściwy ciąg.

Wentylacja a polskie przepisy
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, rozdział 6.
§ 147. 1. Wentylacja i klimatyzacja powinny zapewniać odpowiednią jakość środowiska wewnętrznego, w tym wielkość wymiany powietrza, jego czystość, temperaturę, wilgotność względną, prędkość ruchu w pomieszczeniu, przy zachowaniu przepisów odrębnych i wymagań Polskich Norm dotyczących wentylacji, a także warunków bezpieczeństwa pożarowego i wymagań akustycznych określonych w rozporządzeniu.
2. Wentylację mechaniczną lub grawitacyjną należy zapewnić w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, w pomieszczeniach bez otwieranych okien, a także w innych pomieszczeniach, w których ze względów zdrowotnych, technologicznych lub bezpieczeństwa, konieczne jest zapewnienie wymiany powietrza.
§ 148. 1. Wentylację mechaniczną wywiewną lub nawiewno-wywiewną należy stosować w budynkach wysokich i wysokościowych oraz w innych budynkach, w których zapewnienie odpowiedniej jakości środowiska wewnętrznego nie jest możliwe za pomocą wentylacji grawitacyjnej. W pozostałych budynkach może być stosowana wentylacja grawitacyjna.
§ 149. 1. Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń, nie będących pomieszczeniami pracy, powinien odpowiadać wymaganiom Polskiej Normy dotyczącej wentylacji, przy czym w mieszkaniach strumień ten powinien wynikać z wielkości strumienia powietrza wywiewanego, lecz być nie mniejszy niż 20 m³/h na osobę przewidywaną na pobyt stały w projekcie budowlanym
§ 150. 1. W przypadku zastosowania w budynku przepływu powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, w pomieszczeniu należy zapewnić kierunek przepływu od pomieszczenia o mniejszym do pomieszczenia o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza.
2. Przepływ powietrza wentylacyjnego w mieszkaniach powinien odbywać się z pokoi do pomieszczenia kuchennego lub wnęki kuchennej oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.
3. W instalacjach wentylacji i klimatyzacji nie należy łączyć ze sobą przewodów z pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych. Nie dotyczy to budynków jednorodzinnych i rekreacji indywidualnej.

Według Polskiej Normy PN-83/B-03430/Az3:2000 “Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej”, minimalna ilość wymienianego powietrza powinna wynosić:

• dla kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchnię gazową lub węglową - 70 m³/h,
• dla kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchnię elektryczną – 50 m³/h, 
• w mieszkaniu dla 3 osób - 30 m³/h, 
• w mieszkaniu dla więcej niż 3 osób - 50 m³/h,
• dla kuchni bez okna zewnętrznego lub dla wnęki kuchennej wyposażonej w kuchnię elektryczną - 50 m³/h,
• dla łazienki (z ustępem lub bez) - 50 m³/h,
• dla oddzielnego ustępu - 30 m³/h,
• dla pomocniczego pomieszczenia bezokiennego - 15 m³/h,
• dla pokoju mieszkalnego - 30 m³/h,
• dla kuchni bez okna zewnętrznego, wyposażonej w kuchnię gazową (powinna mieć mechaniczną wentylację wywiewną) - usuwany strumień powietrza powinien wynosić 70 m³/h

fot.Venture Industries
Artykuł opublikowany w nr 4-5/2006 [10-11] dwumiesięcznika Pomysł na dom.